Rys historyczny

Pomnik znajduje się w miejscowości Nawra w Gminie Nowe Miasto Lubawskie i jest najważniejszym obiektem w Powiecie Nowomiejskim oddającym cześć Polakom, którzy poświęcili własne życie za wolność Ojczyzny. Jest to miejsce zbiorowej pamięci znane wszystkim mieszkańcom Nowego Miasta Lubawskiego i okolic. Położenie pomnika w Nawrze jest wyjątkowe. Lokalizacja obiektu to wzgórze na terytorium Gminy Wiejskiej Nowe Miasto Lubawskie, ale widoczne z dużej części miasta Nowe Miasto Lubawskie. To tu, od wielu lat, 1 września odbywają się uroczystości poświęcone rocznicy wybuchu II wojny światowej.

Pomnik odsłonięty został 13 maja 1962 roku. Powstał ku uczczeniu ofiar zbrodni hitlerowskich, został ufundowany ze składek społeczności powiatu nowomiejskiego. W roku 2012 zdewastowano stojącą na postumencie bryłę będącą graniastosłupem o podstawie trójkąta z pamiątkowym napisem :
„ Ofiarom hitleryzmu - społeczeństwo powiatu nowomiejskiego. 13 maja 1962”. Latem 2012 pomnik poddano doraźnej naprawie przy wsparciu lokalnej społeczności, największe ubytki zostały uzupełnione szczelną i mocną zaprawą cementową zaś akty wandalizmu pokryto szara farbą emulsyjną do wysokości około 2 m.

OPIS FORMALNY

Pomnik zatytułowany „Ściana Śmierci” swoją formą przypomina flagę w którą wkomponowane zostały ludzkie postacie : mężczyzna, kobieta i dziecko. Ich sylwetki przeszyte są otworami po pociskach, zaś niektóre otwory stylizowane są na celowniki. Największe z nich mają średnicę 50 cm. 

Głowy postaci mają formę zgeometryzowaną, abstrakcyjną, mocno skonstruowaną i pozbawioną detalu. Dorosłe postacie mają po dwie twarze. Sylwetki zaznaczono techniką przypominającą sgrafitto również w zgeometryzowany uproszczony sposób. Otwory opracowano wokół promienistymi wgłębieniami. Szerokość pomnika to 57 cm, zaś jego długość to ok. 680 cm. Całość postawiona została na pięciu graniastosłupach o wymiarach: 92/50/73 cm, które usytuowane zostały tak jakby były kończynami dolnymi postaci. Wysokość pomnika wraz z głowami i postumentami to ok. 585 cm. Pomnik stoi na postumencie o wysokości 26 cm. Od strony południowo zachodniej na postumencie poza pomnikiem znajdował się graniastosłup o podstawie trójkąta wykonany z betonu z napisem : „Ofiarom hitleryzmu-społeczeństwo powiatu nowomiejskiego. 13 maja 1962 .” W otoczeniu pomnika znajduje się mur z granitowymi tablicami na których widnieją nazwiska pomordowanych osób oraz metalowy znicz.

TECHNIKA WYKONANIA

Pomnik wykonano w technice żelbetonowej. Na betonowej platformie umieszczono pięć betonowych graniastosłupów na których wykonano szalunek w formie falującej wstęgi. Ułożono w nim wzmocnienie konstrukcji w postaci prętów metalowych zaś całość wypełniono zaprawą: mieszanką
wapna, gruboziarnistego kruszywa (o granulacji od 1,0-5,0 mm) i splątanego drutu. Spoiwo tej zaprawy składa się z submikroskopowej wielkości ziaren węglanów. Ziarna szkieletu reprezentują liczne odmiany litologiczne, min ziarna skały osadowej wapienia, głównie obtoczone i pół obtoczone.
Występują też ziarna skał metamorficznych - marmurów, o rozmiarach 4,0-5,0 mm i ostrych krawędziach. Sporadycznie występują kwaśne odmiany skał głębinowych składem zbliżone do granitoidów (1mm). Stosunek objętościowy spoiwa do kruszywa zaprawy wypełniającej to 1:2.
Powierzchnia obiektu została obłożona zaprawą której spoiwo składa się z podrzędnego węglanu wapniowego, wykształconego jako ziarna mikrytu oraz przede wszystkim z mikrokrystalicznych uwodnionych krzemianów. Podstawowy składnik szkieletu ziarnowego zaprawy to mikrokrystaliczne
fragmenty marmurów metamorficznych nie przekraczające rozmiarów ok. 4,0 mm. Ziarna są izometryczne, niekiedy silnie wydłużone, wyłącznie ostrokrawędziste. Objętościowy stosunek spoiwa do kruszywa zaprawy zewnętrznej to 2:1. Na powierzchni zaprawy zewnętrznej wykonano geometryczne rysunki, które pomalowano czarną farbą, co powoduje że powstał efekt przypominający technikę sgrafitto. 

STAN ZACHOWANI I PRZYCZYNA ZNISZCZEŃ

Stan zachowania obiektu przed konserwacją jest zły. Do podstawowych przyczyn zniszczeń należy zaliczyć warunki klimatyczne takie jak opady atmosferyczne, zmiany temperatury i wilgotności oraz wiatry. Ponadto do niszczenia przyczyniły się także zanieczyszczenia atmosferyczne z których najbardziej destrukcyjne są tlenki kwasowe, które rozpuszczając się w wodzie opadowej i wodzie kapilarnej w porach materiałów budowlanych tworzą roztwory kwasów, które rozpuszczają składniki spoiw w cemencie i tworzą nowe szkodliwe dla obiektu produkty. Kolejnym czynnikiem niszczącym obiekt był czynnik biologiczny. Organizmy autotroficzne takie jak glony i porosty które w procesach metabolicznych wydzielają do podłoża silne kwasy takie jak kwas szczawiowy czy szczawiooctowy niszczą powierzchnię betonowego pomnika. W procesie niszczenia obiektu wykonanego z betonu zbrojonego ważnym czynnikiem jest korozja wynikająca z budowy i właściwości materiału z którego powstał pomnik. Istotnym czynnikiem wpływającym na korozję zbrojenia w betonie jest jego reakcja karbonizacji, która obniżając Ph roztworów zawartych w betonie powoduje uszkodzenie warstwy ochronnej zbrojenia i rozpoczyna się elektrochemiczny proces korozji żelaza. W dość istotny sposób na korozje zbrojenia wpływa rodzaj i wielkość kruszywa dodawanego do betonu. Korozja rozwija się głównie w miejscach styku grubych ziaren kruszywa z powierzchnią metalu oraz gdy otulina betonowa jest zbyt cienka i zbrojenie jest widoczne na powierzchni. Produkty korozji metalu mają większa objętość co skutkuje rozsadzaniem otuliny betonowej od środka. Wyżej wymienione czynniki były przyczyną występowania dezintegracji warstw powierzchniowych pomnika i odsłaniania prętów zbrojeniowych, które uległy silnej korozji warstwowej.